In het boek ‘Pleidooi tegen enthousiasme’ geeft Coen Simon¹ een inspirerende blik op o.a. feiten, wetenschap, autoriteit, geestdrift en wat deze zaken kunnen doen met (de beleving van) waarheid. Buitengewoon interessant voor iedereen die mensen in beweging willen krijgen.

Veel is al geschreven over veranderkunde. Niet zelden komen vragen als waarom, wat, hoe, wie, wanneer etc. aan de orde. Het antwoord op de ‘waaromvraag’ is voor leidinggevenden vaak het begin van een veranderproces. Waar baseren zij zich op? Op de feiten natuurlijk.

Ieder feit wordt echter geïnterpreteerd door de brenger ervan, want een feit presenteert zichzelf niet. In deze tijd van individualisering en influencers wordt iedere brenger bijna als vanzelfsprekend gewantrouwd. Als een feit niet bevalt wordt de feitelijkheid ervan betwist. Daarmee wordt waarheid zoals Simon aangeeft een kwestie van smaak. 

Feiten hebben brengers nodig met voldoende autoriteit. Heeft iedere leidinggevende voldoende autoriteit om vertrouwd te worden wanneer hij feiten (hun waarheid) presenteert? Het antwoord hierop is niet eenvoudig te geven, zeker in deze tijd van factcheckers, influencers, viruswaanzinnigen, klimaatontkenners, oftewel zij die hun eigen waarheid bouwen op hun interpretatie van feiten. Net zoals de leidinggevenden.

Een wijs man met wie ik ooit werkte zei eens: ‘Als je niet kunt volgen, kun je ook niet leiden’. Deze zomer bezocht ik het militaire ereveld Margraten. Op één van de twee immense herdenkingsmuren staat: ‘Honor is theirs who knew the path of honor’. Mijns inziens twee wijsheden die hetzelfde kunnen zeggen. Het gaat om het accepteren en respecteren van autoriteit, gezag en daarmee de feiten die door hen worden gebracht.

Daar waar een jaar of dertig geleden tegenvallende resultaten leidden tot een gesprek tussen leerling en ouder, leiden deze nu tot een gesprek tussen docent en ouder. In beide gevallen is het feit (tegenvallende resultaten) het vertrekpunt. Maar wiens interpretatie is juist? En hoe zit het met gesprekken tussen docent en leidinggevende, tussen afdelingsleider en rector, MR en directie, bestuur en inspectie?

Het is jammer dat in deze tijd autoriteit wordt toegekend aan hen die de meeste aandacht genereren. Of dat nu de informele leiders in scholen zijn of de influencers met de meeste volgers op twitter, instagram etc. Net zo jammer is het dat daarmee de zelfkritiek en het relativeren van het eigen gelijk lijken te verdampen. 

In het onderwijs zitten we echter in de unieke positie om de maatschappij van de toekomst op een positieve manier te beïnvloeden. Om te beginnen met elkaar te vertrouwen: horizontaal, diagonaal, verticaal, maakt niet uit. Een docent zei ooit tegen me: ‘vertrouwen is goed, controle is beter’ (het ging over online toetsen). Oneens was en ben ik het met hem. Bij deze een oproep om het om te draaien. 

Wij kunnen mensen geen toekomst geven. We kunnen mensen wel toerusten om de toekomst vorm te geven. Wat geven we ze mee: controle en gecontroleerd worden of vertrouwen en vertrouwd worden?

Tot slot. Coen Simon heeft zijn boek de titel ‘Pleidooi tegen enthousiasme’ gegeven, o.a. omdat hij argwanend staat tegen ongefundeerd enthousiasme, geestdrift. Begrijpelijk. Want op welk feit is dat gebaseerd?  Toch is enthousiasme nodig om zaken in beweging te krijgen. 

Hoe mooi kan het zijn, enthousiasme gebaseerd op feiten die gebracht worden door brengers met voldoende kennis, ervaring en autoriteit om vertrouwd te worden. Als we dat aandurven en uitdragen, te beginnen bij Leiderschap in Scholen, zullen alle vissen die zwemmen in scholen, onze scholen, de oceaan die wij wereld noemen in beweging zetten. Nu, volgend jaar, over 10 jaar, in jouw school, jouw stad, ons land, onze wereld. 

Teus de Vries, partner De Roo

¹ Coen Simon, Pleidooi tegen enthousiasme – als waarheid een kwestie van smaak wordt. 
Uitgeverij De Bezige Bij.